Według L.J. Miller nadreaktywność sensoryczna to zachowanie charakteryzujące się szybkością reakcji, siłą reakcji oraz dłuższym czasem trwania niż przeciętna reakcja na bodźce sensoryczne. Nadreaktywność sensoryczna może dotyczyć jednego lub wielu systemów sensorycznych. Ten typ zaburzeń przetwarzania sensorycznego dezorganizuje rozwój prawidłowych funkcjonalnych reakcji. Nadreaktywność sensoryczna została po raz pierwszy zidentyfikowana przez J.Ayres w systemie dotykowym i przedsionkowym. Dziś wiemy, że może dotyczyć każdego zmysłu /najprawdopodobniej z wyjątkiem systemu proprioceptywnego/.
Charakterystyka nadreaktywności sensorycznej zależy od cech osobowości i kontekstu zachodzącego zjawiska. Nadreaktywność ogranicza rozwój efektywnych reakcji na bodźce docierające z otoczenia. Trudności w takim efektywnym reagowaniu pojawiają się szczególnie w nowych sytuacjach i podczas przechodzenia od jednej do drugiej aktywności. Dzieci z tym typem zaburzeń mają trudności w inicjowaniu i podtrzymywania prawidłowych kontaktów z innymi osobami, a ich zachowania mogą wydawać się dla zewnętrznego obserwatora pozornie nielogiczne i niespójne. Intensywność reakcji wzrasta gdy osoba jest niespodziewanie wystawiona na nieoczekiwane bodźce. Znacznie łatwiej i mniej intensywnie reaguje gdy sama inicjuje zachowania w których wystawia się na doświadczanie tych samych bodźców. Siła reakcji jest zwykle wynikiem kumulacji bodźców podczas wielu zdarzeń w ciągu dnia. Zachowania dzieci zwykle są rozmieszczone na pewnym kontinuum i mogą przechodzić od bardziej impulsywnych do bardziej pasywnych. Reakcje emocjonalne powiązane z nadreaktywnością sensoryczną charakteryzują się drażliwością, chwiejnością emocjonalna, impulsywnością i skutkują problemami w komunikacji społecznej. Dzieci z nadreaktywnością reagują za bardzo, zbyt często lub zbyt długo na bodźce sensoryczne. Często są przytłoczeni, przeciążeni bodźcami sensorycznymi które dla innych nie są dezorganizujące i przeciążające. Są wówczas poirytowane, grymaśne, drażliwe, nadwrażliwe emocjonalnie. Czasem w takich sytuacjach zachowują się impulsywnie i agresywnie. Ponieważ bodźce które są dla nich nieprzyjemne, drażniące pochodzą ze środowiska, od innych osób to z trudnościami budują relacje społeczne, niechętnie wchodzą w relacje z innymi. Gdy są nadreaktywne dotykowo to zwykle bawią się obok grupy, ponieważ wejście w nią wiąże się z dotykiem, który je drażni i jest nieprzyjemny. Środowisko społeczne często je przytłacza. Dzieci nadreaktywne są nadmiernie ostrożne wobec tego co mają zjeść, a czasem nawet boją sie próbować nowych rzeczy. Najczęściej lubią raczej ustabilizowany, rutynowy układ dnia i stają się rozkapryszone, wpadają w zły nastrój w reakcji na niespodziewane zmiany.
Generalnie dzieci usiłują unikać określonych doświadczeń sensorycznych, które mogą być zaskakujące, nieznane, nieprzyjemne. Tak też starają się zachowywać dzieci z nadreaktywnością sensoryczną jednak ze względu na to zaburzenie ich wrażliwość może zmieniać się w ciągu dnia i z dnia na dzień ponieważ bodźce sensoryczne są kumulowane w sposób szczególny w ich układzie nerwowym. Starania ich by kontrolować reakcje na bodźce mogą być dezorganizowane, a pobudzenie może wzrastać co skutkuje zwykle nagłą intensywną reakcją na pozornie błahe bodźce. Takie zachowanie często jest niezrozumiałe dla otoczenia.
Zachowanie dziecka wobec nieprzyjemnych dla niego bodźców może zachodzić w szerokim zakresie. Od zachowań w których dziecko powodowane strachem i niepokojem stara się unikać wielu sensorycznych bodźców. Po próby jak najpełniejszego kontrolowania środowiska przejawiające się pewną zaciekłością i uporem w sytuacjach w których ktoś próbuje wystawić je na działanie pewnych bodźców. Dzieci te maja trudności w przechodzeniu od czegoś do czegoś innego i źle reagują na nieoczekiwane zmiany.
Dzieci te raczej unikają zabaw grupowych i bawią się same. Są bardziej ostrożne w eksploracji otoczenia. Często boją się próbować nowych rzeczy, nowych zabaw, nowych doświadczeń, czy nawet zawierać nowe znajomości. Lepiej funkcjonują w ustrukturalizowanym i przewidywalnym, jednorodnym środowisku. Tolerują raczej powolne, spokojne, przewidywalne zmiany. W nowych niespodziewanych sytuacjach są zwykle nieśmiałe, czasem zalęknione, niespokojne. Mogą trzymać się blisko rodzica lub być niemal przyklejone do niego. Szybko się denerwują i wybuchają. Ich zachowanie może charakteryzować się pewną kompulsywnością i swego rodzaju perfekcjonizmem w jakimś zakresie. Kiedy są nadmiernie przeciążone bodźcami mogą wydawać się w swoich reakcja podreaktywne /jakby wyłączone/ w ten sposób chroniąc się przed nadmierną dezorganizacją układu nerwowego.
Dzieci te nie są generalnie agresywne jednak mogą zachować się w taki sposób w sytuacjach gdy są przeciążone nadmiarem bodźców i są niejako sprowokowane do gwałtownej obrony przed kolejną porcją nieprzyjemnych doświadczeń sensorycznych. Uderzą, kopną lub ugryzą w reakcji na nieoczekiwaną stymulacje sensoryczną. Bywają prowokujące, czupurne, zbuntowane – prezentując zachowania przeciwne do oczekiwanych i wymaganych. Trudno je uspokoić. Dzieci nadreaktywne bywają wybredne i nie dotyczy to tylko jedzenia ale również w doborze ubrań, butów, znajomych, miejsc, sytuacji itd. Często określane są przez opiekunów, nauczycieli jako trudne wychowawczo. Najczęściej ciężko się adaptują do nowych sytuacji np. do zmiany przedszkola czy w ogóle do pójścia do przedszkola. Otoczenie może wskazywać na to iż są nietowarzyskie błędnie interpretując ich zachowania.
J.Ayres przez lata badań i analiz opracowanymi przez siebie standartowymi narzędziami oceniającymi różne procesy sensoryczne stworzyła teorię integracji sensorycznej i zidentyfikowała typy zaburzeń integracji sensorycznej. W swoich badaniach wskazała na związki i wzajemne zależności funkcji motorycznych i sensorycznych oraz zauważyła ich wpływ na percepcję sensoryczną. Ayres wskazała na krytyczne znaczenie w rozwoju dziecka systemów: przedsionkowego, dotykowego i proprioceptywnego. Po raz pierwszy dr Ayres użyła pojęcia zaburzenia integracji sensorycznej w 1963 r., podkładając fundamenty pod zrozumienie dysfunkcji integracji sensorycznej (Biel i Peske 2009). Przez wiele lat termin dysfunkcje integracji sensorycznej, zaburzenia integracji sensorycznej był wielokrotnie definiowany i redefiniowany w różny sposób przez wielu specjalistów. Pod koniec dwudziestego wieku został osiągnięty konsensus jednolitej terminologii (Lane, Miller i Hanft, 2000).Zaproponowano używanie terminu „przetwarzanie sensoryczne” które obejmuje odbiór, modulację, integrację i organizację bodźców sensorycznych oraz reakcje behawioralne na bodźce sensoryczne (Miller & Lane, 2000). Zastosowanie tego terminu – jak same pisały – nie ma na celu zmianę terminologii stosowanej w teorii integracji sensorycznej czy w terapii integracji sensorycznej celem jest zmiana w kategoryzacji ludzi z zaburzeniami integracji sensorycznej. Użycie terminu SI uznano za specyficzny naukowo neurologiczny konstrukt i usunięto z leksykonu terapii zajęciowej. Uznając jednak historyczny wkład Ayres w dziedzinie sensorycznego przetwarzania, termin zaburzenia integracji sensorycznej pozostał w teorii integracji sensorycznej w której omawiano założenia teoretyczne i terapii – interwencji sensorycznej. Ponadto w terminologii dokonano rozróżnienia między procesami neurofizjologicznymi i procesami behawioralnymi, używając terminu reaktywność w odniesieniu do procesów neurologicznych i fizjologicznych, a terminu reagowanie/reakcja do obserwowalnych zachowań u dzieci (Miller, Anzalone, i wsp.2007).
Proponowane określenie zaburzenia przetwarzania sensorycznego (sensory processing disorder SPD), definiują jako neurfizjiologicznie warunkowane zaburzenie w którym sensoryczne dane wejściowe zarówno z otoczenia jak i z ciała są słabo wykrywane, modulowane i/lub niewłaściwie interpretowane co skutkuje nietypowymi reakcjami. Wskaźnikami SPD są nieprawidłowe motoryczne, behawioralne, związane z uwagą adaptacyjne reakcje po lub na przewidywaną stymulację sensoryczną.
Klasyfikacja obejmuje trzy główne typy zaburzeń przetwarzania sensorycznego i kilka podtypów co obrazuje poniższy schemat:
Zaburzenia modulacji sensorycznej /Sensory Modulation Disorder/ charakteryzuje się nieprawidłowym reagowaniem na bodźce sensoryczne i przejawia się zachowaniem relatywnie niedostosowanym do stopnia, intensywności i natury bodźca sensorycznego. Dziecko ma takie zaburzenia jeśli jego system nerwowy ma ograniczone zdolności do regulacji i organizacji stopnia intensywności i jakości reakcji na sensoryczne bodźce w stopniowalny zorganizowany sposób. Skutkuje to problemami w rozwoju emocjonalnym i koncentracji uwagi dostosowanym do wieku dziecka.
Główne symptomy zaburzeń modulacji sensorycznej to: nad- lub podreaktywność na wysokie lub niskie tony, nad- lub podreaktywność na jasne światło, nowe niespodziewane, zaskakujące obrazy, obronność dotykowa, podreaktywność na dotyk lub ból, niepewnośc grawitacyjna która jest nadreaktywnością /u dzieci z prawidłowymi reakcjami posturalnymi / na zmieniające sie wrażenia podczas energicznych horyzontalnych lub wertykalnych ruchów, nad- lub podreaktywność na zapachy, nad- lub podreaktywność na temperaturę, jakościowe deficyty w zdolnościach do modulacji aktywności motorycznej.
Zaburzenia modulacji sensorycznej obejmują trzy subtypy: nadwrażliwość sensoryczną, podwrażliwość sensoryczną i poszukiwanie sensoryczne.
Nadwrażliwość sensoryczna /Sensory Overresponsivity/ to zachowanie charakteryzujące się szybkością reakcji, siłą reakcji oraz dłuższym czasem trwania niż przeciętna reakcja na bodźce sensoryczne. Nadwrażliwość sensoryczna może dotyczyć jednego systemu sensorycznego lub wielu systemów sensorycznych. Nadwrażliwość sensoryczna zaburza rozwój prawidłowych funkcjonalnych reakcji. Nadwrażliwość sensoryczna często współwystępuje z innymi zaburzeniami modulacji sensorycznej. Może współwystępować z poszukiwaniem wrażeń sensorycznych /np. przedsionkowych, słuchowych/, z nadwrażliwością przedsionkową i proprioceptywną itp. Charakterystyka nadwrażliwości sensorycznej zależy od cech osobowych i czynników związanych z kontekstem zachodzącego zjawiska. Zaburzenia te ograniczają pojawianie się efektywnych reakcji na bodźce. Trudności w takim efektywnym reagowaniu pojawiają się szczególnie w nowych sytuacjach i podczas przechodzenia od jednej do drugiej aktywności. Intensywność reakcji w tym typie zaburzeń zależy od tego czy osoba jest niespodziewanie wystawiona na nieoczekiwane bodźce czy wówczas gdy sama ich doświadcza. Bodźce mogą być kumulowane i siła reakcji może być wynikiem ich kumulacji podczas wielu zdarzeń w ciągu dnia. Zachowania są najczęściej impulsywne ale również mogą charakteryzować się unikaniem. Reakcje emocjonalne związane z tym zaburzeniem przejawiają się drażliwością, chwiejnością nastroju, problemami w komunikacji społecznej.
Podreaktywość sensoryczna /Sensory Underresponsivity/ zachowanie związane z tym typem zaburzeń modulacji sensorycznej charakteryzuje się ignorowaniem lub brakiem reakcji na docierające ze środowiska bodźce sensoryczne, osoby z tym zaburzeniem jakby nie rejestrują docierających do nich bodźców. To skutkuje zachowaniami pasywnymi, apatią i ograniczeniami w nawiązywaniu kontaktów społecznych i eksploracji otoczenia. Zachowanie tych osób charakteryzuje się niechęcią do angażowania się, unikaniem i wycofaniem się z wielu możliwości działania. Podreaktywność sensoryczna najczęściej dotyczy systemu dotykowego i prorpioceptywnego ale może oczywiście dotyczyć każdego innego zmysłu.
Poszukiwanie wrażeń sensorycznych /Sensory seeking/craving/ charakteryzuje się niezwykłą tęsknotą i poszukiwaniem określonych wrażeń o dużej intensywności, najczęściej dotyczy ruchu i propriocepcji. Osoby z tym typem zaburzeń intensywnie angażują się w działania, które mogą im dostarczyć silnych wrażeń związanych z danym rodzajem bodźców. Dzieci poszukujące silnych wrażeń często bawią się w taki sposób który dla innych może wydawać się niebezpieczny, nieprzyjemny, zbyt impulsywny czy agresywny. Zwykle są zbyt ruchliwe, więcej skaczą, zderzają sie, przepychają czasem wąchają czy nawet liżą rzeczy lub osoby. Jeśli potrzeby sensoryczne tych dzieci nie mogą być zaspokojone pojawia się u nich często zachowanie impulsywne i agresywne. Wszystko to najczęściej prowadzi do zaburzeń komunikacji społecznej. Zachowania związane z poszukiwaniem wrażeń sensorycznych mogą współwystępować z nadwrażliwością sensoryczną jako mechanizm poprawy procesów samoregulacji układu nerwowego.
Zaburzenia ruchowe o bazie sensorycznej wiąże się ze słabymi mechanizmami posturalnymi lub ograniczeniami w zakresie ruchów wolicjonalnych jako wynik zaburzeń integracji sensorycznej.
Główne symptomy zaburzeń ruchowych o bazie sensorycznej: zaburzenia oralno-motoryczne pojawiające się pod wpływem niskiego napięcia mięśni, słabego planowania motorycznego lub nadreaktywności dotykowej w sferze oralnej, nieprawidłowe napięcie i stabilizacja mięśni, zaburzenia w planowaniu dużej i małej motoryki, jakościowe deficyty w artykulacji, nieprawidłowe komponenty ruchu takie jak równowaga między zginaczami i prostownikami, rotacja, reakcje równoważne,kokontrakcja, stabilizacja.
Dwa subtypy zaburzeń ruchowych o bazie sensorycznej to zaburzenia posturalne i dyspraksja.
Zaburzenia posturalne przejawiają się trudnościami we właściwej stabilizacji ciała podczas spoczynku lub ruchu w reakcji na wymagania środowiska lub wynikające z zadanych działań. Wiążą się ze słabą równowagą, nieprawidłowym napięciem mięśniowym, nieadekwatną kontrolą ruchu i niewłaściwą kokontrakcją mięśni.
Właściwa kontrola posturalna stanowi bazę dla precyzyjnego ruchu głowy, oczu, języka czy kończyn. Prawidłowa kontrola posturalna zapewnia możliwość właściwego przeciwstawiania się grawitacji podczas wielu aktywności ruchowych, a zaburzenia w zakresie kontroli posturalnej skutkują nieprawidłowościami w zakresie ruchu przeciw grawitacji. Osoby z tym typem zaburzeń nie potrafią automatycznie dostosowywać postawy do wykonywanego zadania.
Dyspraksja to zaburzenie, które ogranicza zdolność do tworzenia pomysłów, planu działania i sprawnego wykonania zadania motorycznego. Osoby te wydają się być niezgrabne i źle skoordynowane w dużej i małej motoryce oraz w funkcjach oralno-motorycznych.
Osoby z dyspraksją charakteryzują się czasem dziwacznymi i źle skoordynowanymi sprawnościami motorycznymi, słabymi zdolności do grania w piłkę, trudnościami w rozwoju umiejętności samoobsługowych, problemami w samoorganizacji, również z planowaniem ruchu np. podczas prowadzenia jedzenia do ust, koordynacji żucia i przełykania. Niektórzy są bardzo kreatywni głównie werbalnie określając, opisując różne działania ale w praktyce już nie. Inni maskując swoje problemy przejmują pozę klasowego klauna. Jeszcze inni czasem przewidując porażki w jakichś aktywnościach unikają ich na wszelki wypadek. Dzieci z tym zaburzeniem często na skutek porażek są sfrustrowane i mogą przejawiać tendencje do prób manipulacji otoczeniem.
Zaburzenia różnicowania sensorycznego /Sensory Discrimination Disorder/ charakteryzują się trudnościami w interpretacji właściwości i jakości sensorycznych bodźców.
Główne symptomy zaburzeń różnicowania sensorycznego: jakościowe deficyty w przetwarzaniu informacji wzrokowo-przestrzennych, jakościowe deficyty w pewnych aspektach przetwarzania bodźców słuchowych, jakościowe deficyty w pewnych aspektach różnicowania dotykowego.
Osoby z tym typem zaburzeń procesów integracji sensorycznej nie potrafią właściwie dostrzegać podobieństw i różnic między bodźcami sensorycznymi. Potrafią rejestrować bodźce, potrafią dostosować siłę reakcji do bodźca ale nie potrafią wskazać, gdzie jest bodziec lub jaki jest to bodziec, jakie są jego właściwości, wskazać na różnice między bodźcami tej samej modalności.
Jednym z podtypów zaburzeń modulacji sensorycznej jest podreaktywność sensoryczna. L.J.Miller krótko definiuje ten typ zaburzeń, pisząc że charakteryzuje je zachowanie nacechowane ignorowaniem lub brakiem reakcji na docierające ze środowiska lub ciała bodźce sensoryczne. Podreaktywność sensoryczna klasycznie najczęściej była wiązana z systemem dotykowym i prorpioceptywnym.
Dziecko podreaktywne sensorycznie jest postrzegane jako mniej inteligentne. Dzieci czasem mówią o nim frajer. Ma wąskie najczęściej intelektualne, poznawcze zainteresowania w których są naprawdę dobre. Unika zwykle zabaw ruchowych. Ma kłopoty z rozwojem komunikacji społecznej ze względu na swoją bierność w inicjowaniu i udziale w zabawach. Często nie reaguje na polecenia w grupie. Najczęściej ma niską samoocenę. Nie zauważa zmian w otoczeniu lub reaguje na nie z opóźnieniem. Trudno mu utrzymać koncentrację uwagi z wyjątkiem dużego skupienia na rzeczach, które go wybiórczo bardzo interesują. Jest najczęściej pasywne i wycofane, Słabo czuje ból. Unika wielu grupowych ruchowych zabaw. Czasem bywa postrzegane jako mniej kreatywne ruchowo. Właściwe rozpoznanie tego zaburzenia i terapia integracji sensorycznej może być pomocna w tym zaburzeniu…
Dzieci podreaktywne na bodźce sensoryczne są często ciche i pasywne w zachowaniu, zwykle lekceważą pojawiające się bodźce sensoryczne w ich otoczeniu, nie reagują na nie. W miejscach o przeciętnym natężeniu stymulacji sensorycznej, prawidłowo funkcjonujące dzieci zwykle zauważają te bodźce i na nie reagują, dzieci podreaktywne najczęściej nie. Na przykład, gdy wychowawca w przedszkolu mówi „Janku zostaw zabawki i chodź do stołu” to podreaktywne dziecko jakim będzie Janek najczęściej nie zareaguje na tą prośbę. Dopiero kiedy Pani podejdzie do Janka i twarzą w twarz powtórzy polecenie, wówczas zareaguje. Innym przejawem może być nadmierne skupienie na sobie do tego stopnia, że inni go nie interesują.
Na przykład, Michał który przyszedł na badania do mnie z rodzicami, po wejściu do gabinetu odnalazł kilka samochodów, pojazdów uprzywilejowanych typu karetka, policja, straż i od razu zaczął się nimi bawić. Nie interesuje się niczym innym i nawet nie reaguje na próby zwrócenia jego uwagi na inne zajęcia. Rodzice informują, że chłopiec szczególnie interesuje się takimi pojazdami i może bardzo długo skupiać sie na takiej zabawie i wówczas nie reaguje na nic. Kiedy pytam o jakieś szczegóły dotyczące tych pojazdów wówczas odpowiada i opowiada do czego służą, jakie są itd. Widać, że ma dość dużą wiedzę w danej dziedzinie.
Takie zachowanie może występować u dziecka np. z zespołem aspergera, czy w autyzmie, które jest również podreaktywne sensorycznie. Może jednak pojawiać się także u tak zwanych przeciętnych dzieci, które mają tylko podreaktywność sensoryczną i skupiają sie na stronie poznawczej świata, na wiedzy intelektualnej, która staję się „pożywką” dla mózgu gdy brakuje bodźców sensorycznych, których nie zauważa w otoczeniu.
Podstawowym objawem podreaktywności sensorycznej opisywanym przez Ayres i innych jest słaba reaktywność podwrażliwości na dotyk zarówno w obrębie czucia powierzchniowego jak i czucia głębokiego. To oczywiście skutkuje słabą świadomością zakresu ruchu, świadomości ciała /schematu ciała/, świadomości położenia części ciała, czy precyzyjnego kierowania ruchem poza kontrola wzrokową. Dzieci te nie czuja ile siły należy włożyć w wykonanie danego zadania, słabo czują że obiekty które dotykają są zbyt ciepłe, zbyt gorące czy też zbyt zimne. Nie czują wystarczająco mocno bólu.
Dzieci podreaktywne sensorycznie mają osłabione potrzeby poszukiwania wrażeń sensorycznych koniecznych do właściwego rozwoju. Słabo rozwijają kreatywność i spontaniczność zabawy. Prezentują raczej schematyzm w swoich zabawach, potrzebują wsparcia z zewnątrz w kreowaniu form zabawy czy dostarczaniu sobie potrzebnych do rozwoju wrażeń sensrycznych. Np nie poszukują okazji do huśtania sie ale jeśli rodzic zaproponuje taka zabawę to z chęcią korzystają z wrażeń płynących z huśtania. W ciągu dnia wydają sie ospałe czy zmęczone. Mogą mieć kłopoty z koncentracją uwagi bo bodźce które pojawiają sie na lekcji czy w przedszkolu są zbyt słabe by przyciągnąć ich uwagę. Zwykle maja problemy z rozwojem komunikacji społecznej bo skupione na swoich wąskich zainteresowaniach maja mniej okazji do znalezienia kolegi, lub szczególnie w młodszym wieku /w przedszkolu lub szkole podstawowej/ unikają zabaw ruchowych, które dla innych dzieci są sposobnością do nawiązania kontaktów.
Można powiedzieć, że ich „akumulatory” są rozładowane często dość mocno i potrzebują znacznie silniejszego lub dłuższego ładowania by można było ich użyć do rozruchu wielu podzespołów tak skomplikowanej i złożonej maszyny jaką jest nasz mózg.
Dzieci podreaktywne często mają niską samoocenę. Często postrzegane są przez innych jako mało przebojowe, ciągle pozostające w tyle, słabsze. Często nie nadążają za innymi z wykonywaniem zadań w przedszkolu czy szkole /nie zauważają na czas, że Pani prosi o zakończenie zabawy i siadanie do stołu, lub że należy juz zacząć wypełniać test podczas sprawdzianu w szkole. Przez rówieśników mogą być określane takimi przymiotnikami jak frajer lub fajtłapa.
Nie uczestnicząc w wielu zabawach ruchowych, będąc zainteresowanym tylko bardzo wąskim wycinkiem rzeczywistości mają ograniczoną możliwość ćwiczenia nawiązywania kontaktów z rówieśnikami czy dorosłymi i tym samym nie rozwijają właściwych relacji społecznych w grupie rówieśniczej. Nie uczestnicząc w wielu grupowych zabawach mają ograniczone doświadczenia w organizacji wielu scenariuszy zabaw jakie kreują dzieci w ich grupie rówieśniczej. Mogą być postrzegane lub same tak zaczynają się czuć jako mniej zdolne, czy słabsze intelektualnie choć w rzeczywistości tak nie jest. Czują się lub są postrzegane jako mniej sprawne fizycznie niż ich rówieśnicy.
Dzieci z podreaktywnością sensoryczną potrzebują takich aktywności, które naładują ich „akumulatory” właściwymi bodźcami sensorycznymi co pozwoli na wystartowanie i pracę na odpowiednim poziomie ich mózgu. Zabawy i ćwiczenia musza odnosić się do różnych systemów sensorycznych. Ruch może być aktywującym system nerwowy pod warunkiem, że będzie to ruch o zmiennej prędkości obfitujący w gwałtowne przyśpieszenia i spowolnienia, szybkie huśtanie czy szybkie obroty z gwałtownym hamowaniem. Słuchaniem głośnej muzyki, o zmiennym rytmie najlepiej podczas szybkiego huśtania czy kręcenia się. Bawiąc się w wąchanie, rozpoznawanie ostrych pobudzających zapachów takich jak czosnku, cebuli, cytryny, oregano, vinegre, czy kawy lub miety. Dodawać ostrzejsze przyprawy do pokarmów. Dawać sposobność do żucia i gryzienia pokarmów nieco twardszych. Mimo, że najczęściej te dzieci wybieraja raczej siedzący tryb życia to warto je motywować do wielu zabaw ruchowych nawet wykorzystując takie urządzenia jak Xbox kinekt, no i oczywiście dostępne sprzęty stosowane w terapii integracji sensorycznej takie jak deski rotacyjne, zjeżdżalnie, trampoliny, huśtawki i inne podwieszane przyrządy. Należy tak organizować zajęcia by angażować dziecko w tworzenie ćwiczeń, które powinny być postrzegane jako ciekawa zabawa. Używać zróżnicowanych masaży i zabaw obfitujących w różnorodne doświadczenia dotykowe szczególnie czucia powierzchniowego. Masowanie delikatnym futerkiem czy pędzelkiem, delikatne pocieranie „miotełką” z piórek, czy zabawy w tak zwanych sypkich materiałach jak np. kasza. Ćwiczenia z wykorzystaniem stymulacji wzrokowej z migającymi światełkami, „rzeki świetlnej”, łańcuchów świetlnych i innych pomocy również takich w jakie wyposażone są sale doświadczania świata „snoozeln”. Również zabawy pomocami o jaskrawych kolorach lub świetlnych podczas huśtania, jeżdżenia na deskorolce czy skakania na trampolinie.
Prawidłowy proces rozwoju dziecka to szereg zmian zachodzących w jego organizmie. Nowe umiejętności pojawiają się stopniowo, wynikając z wcześniej zdobytej wiedzy oraz doświadczeń, których nabywamy dzięki integralnej pracy układu słuchowego, wzrokowego, czuciowego, a także wszystkich zmysłów. Organizm ludzki odbiera bowiem bodźce wielozmysłowo, by móc je wyselekcjonować, przetworzyć, a następnie we właściwy sposób zareagować. Nieprawidłowości pojawiają się, gdy któryś z układów nie funkcjonuje prawidłowo i zaburza całościowy proces rozwoju.
Badania naukowe potwierdzają, iż prawidłowy rozwój mowy zawsze poprzedzony jest kształtowaniem się umiejętności ogólnorozwojowych, dlatego też w czasie trwania zajęć logopedycznych można wykorzystywać elementy metody Integracji Sensorycznej, by wspomóc i urozmaicić często długotrwały proces terapeutyczny.
Pamiętajmy jednak, że właściwa terapia IS powinna być prowadzona tylko i wyłącznie przez wykwalifikowanego terapeutę, w odpowiednio dostosowanych do dziecka warunkach. Logopeda, posiadający przynajmniej podstawową wiedzę na temat zaburzeń IS może jedynie w umiejętny sposób zmodyfikować poszczególne ćwiczenia, wplatając je w elementy terapii logopedycznej, zawsze dostosowując zadania do możliwości, potrzeb oraz ogólnego poziomu rozwoju dziecka.
Przykłady ćwiczeń IS wykorzystywanych w terapii logopedycznej:
Elementy ćwiczeń Integracji Sensorycznej, wykorzystywane w umiejętny sposób podczas terapii logopedycznej, usprawniają koordynację wzorkowo-ruchową, regulują napięcie mięśniowe aparatu artykulacyjnego, kształtują poczucie własnego ciała oraz orientacji przestrzennej, a tym samym dają możliwość stymulacji wielozmysłowej i wielowymiarowej.