Co to jest Integracja Sensoryczna

Przez ostatnie lata również w Polsce /wcześniej w Stanach Zjednoczonych/ karierę zrobiło pojęcie integracja sensoryczna. Można nawet śmiało powiedzieć, że terapia integracji sensorycznej stała się modna /o czym może świadczyć ogromna liczba psychologów, pedagogów, logopedów itd., którzy chcą zostać terapeutami integracji sensorycznej/. Rodzice posyłają swoje dzieci na tę formę terapii i często poszukują informacji czym jest integracja sensoryczna, czym jest terapia integracji sensorycznej?

Integracja sensoryczna to umiejętność, która pozwala odczuwać, porządkować, składać w jedną, spójną całość i rozumieć w relacji do siebie bodźce – wzrokowe, słuchowe, dotykowe, pochodzące z ruchu i grawitacji czy wreszcie węchowe i smakowe - dochodzące do mózgu za pośrednictwem naszych zmysłów. Dzięki temu możliwa jest reakcja - adekwatne zachowanie do sytuacji. Integracja sensoryczna to proces w oparciu o który rozwijamy coraz bardziej dostosowane do wymagań otoczenia mechanizmy uczenia się i zachowania.

Ten proces organizacji informacji sensorycznych jest fundamentem funkcji ruchowych, mowy, emocji, uwagi, relacji społecznych i percepcji. Proces ten rozwija się przez całe życie, jednak najbardziej intensywnie podczas pierwszych killku lat życia dziecka.
Oczywiście integrację sensoryczną można opisać na różne sposoby. Spróbujmy spojrzeć na ten proces z różnych punktów widzenia.

Po pierwsze

integracja sensoryczna to pewna umiejętność /systemu nerwowego / którą nabywamy przez lata rozwoju – przez całe życie. Jednak najbardziej intensywny okres doskonalenia tego mechanizmu to pierwsze sześć- siedem lat życia. Dziecko od urodzenia , a nawet jeszcze w okresie prenatalnym uczy się zauważać docierające do niego wrażenia sensoryczne wszystkimi zmysłami. Uczy się odbierać docierające do niego informacje wzrokiem, słuchem, dotykiem, węchem, smakiem a nawet specjalnym zmysłem rejestrującym wrażenia z ruchu /błędnik- narząd przedsionkowy/. Ta nauka polega na coraz sprawniejszej umiejętności rozpoznawania tych informacji w relacji do siebie. Tak więc oczy widzą ale mózg nadaje znaczenie temu co widzimy w relacji do wszystkich innych wrażeń , które w tym samym momencie są rejestrowane przez inne zmysły. Tak powstaje percepcja tego co dzieje się wokół nas co umożliwia nam reakcję –odpowiedź na wyzwania płynące z otoczenia. Im lepiej , sprawniej mózg potrafi rozpoznawać i nadawać właściwe znaczenie temu co widzi, słyszy, czuje tym szybciej, sprawniej myślimy, uczymy się, koncentrujemy, mówimy, czytamy, piszemy itd. Każdy z nas rodziców obserwuje wraz z tym jak dziecko jest coraz większe, starsze iż zmienia się jego zachowanie w różnych sferach. Ruch – najpierw po urodzeniu z trudnościami leżąc na brzuszku unosi tylko główkę , potem podpiera się na przedramionach, siada, raczkuje, wstaje , chodzi samodzielnie, biega itd. Mowa- najpierw głuży , gaworzy, mówi pojedyncze słowa, proste zdania, opowiada, czyta itd. Najpierw potrafi skupić uwagę na Kika-kilkanaście sekund, potem kilka minut, kilkanaście, kilkadziesiąt itd. Początkowo zauważa tylko rodziców, potem rozpoznaje obcych, zauważa dzieci, próbuje nawiązać kontakt z rówieśnikami, tworzy grupy towarzyskie, koleżeńskie itd. Można tak po kolei wyliczać różne elementy z rozwoju zachowania dziecka i zauważyć wzrastającą jego organizację. Wszystkie badania wskazują ,ze jednym z bardzo ważnych czynników ,które to warunkują jest właśnie integracja sensoryczna. Coraz większa precyzja mechanizmów integracji sensorycznej kształtuje się poprzez interakcję dziecka z otaczającym środowiskiem. Im więcej ma możliwości zdobywania doświadczeń ruchowych w relacji do innych wrażeń /dotykowych, wzrokowych, słuchowych/ choćby na placu zabaw, czy w trakcie samodzielnej aktywności w domu, na podwórku, na spacerze, w lesie, nad morzem itd. tym szybciej i precyzyjnie integruje wrażenia zmysłowe. To skutkuje coraz lepszym zachowaniem, przystosowaniem do wymagań środowiska /rodziców, wychowawców, nauczycieli czy rówieśników/. Mówimy że dziecko rozwija się prawidłowo.

Po drugie

integracja sensoryczna to bardzo złożony mechanizm , którego nauka wymaga wielu doświadczeń , przez wiele lat. Mózg w tym procesie filtruje ważne od nieważnych informacji, które do nas docierają. Np. zmysł słuchu odbiera wszystkie dźwięki , które są wokół nas. Jednak tylko cześć z nich wzbudza nasze zainteresowanie, którymi zaczynamy się interesować, na nich skupiać. Kiedy mama woła dziecko do siebie w parku , to jego uszy odbierają nie tylko to ale również słyszą inne dzieci, inne osoby, ptaki, przejeżdżający obok rower itd. Jeśli jednak proces filtracji /będący częścią mechanizmu integracji sensorycznej/ działa dobrze to głos mamy jest tym na który zareaguje, a inne zignoruje (one pozostaną w tle), jeśli nie - będzie problem z reakcją.

Po trzecie

integracja sensoryczna to umiejętność przesyłania przez sieć neuronów informacji w naszym mózgu tak by docierały do odpowiednich jego części gdzie nabiorą znaczenia. Bodźce są rejestrowane przez odpowiednie czujniki /ośrodki recepcyjne/ każdego ze zmysłów ale to mózg narożnych poziomach nadaje im znaczenie. Postrzegamy rzeczy takie jakie są. Bodźce przesyłane są drogami neuronalnymi – neuronami połączonymi ze sobą synapsami. Informacje w nich zakodowane są w postaci impulsu bioelektrycznego. Jednak by dotarły szybko i sprawnie do odpowiednich miejsc w mózgu muszą mieć odpowiedni potencjał /siłę/ a drogi po których przebiegają muszą być jak autostrady o dużej przepustowości. W procesach integracji sensorycznej mózg rejestrując i opracowując docierające do nas bodźce kształtuje, rozwija - można powiedzieć zmienia niektóre szlaki neuronalne z dróg podrzędnych w autostrady. Ilość, zmienność, siła bodźców wpływa na ten proces wzmacniając go lub nie.

Po czwarte

integracja sensoryczna to również możliwość nadania właściwego znaczenia odbieranym wrażeniom i dostosowania do tego siły reakcji – emocji. Zmysł dotyku /tak jak i inne zmysły/ odbiera np. wrażenia płynące z faktury materiału z którego zrobiona jest koszulka ale to mózg w procesie integracji nadaje siłę tym wrażeniom i określa jakość i siłę emocji w odpowiedzi na te wrażenia. Dziecko czy osoba dorosła akceptuje tak jak inni to ubranie albo nie chce go nosić bo go „drapie”, „gryzie” jest nieprzyjemne i wywołuje silne negatywne reakcje emocjonalne. Tak może zareagować nie tylko na ubranie ale również na strukturę pokarmu i mimo ,że inne dzieci jedzą coś z apetytem to moje dziecko nie chce i ma z tego powodu bardzo ograniczoną dietę. Takie nietypowe reakcje emocjonalne mogą dotyczyć dźwięku i mimo, że dla innych dzieci wiertarka, blender czy suszarka do włosów nie są zbyt głośne to dla mojego dziecka są nieprzyjemne , ucieka od nich, zasłania uszy. Każde dziecko lubi się trochę pokręcić na placu zabaw na karuzelce ale to u którego mózg nieprawidłowo ocenia siłę tego ruchu będzie się źle czuło już nawet po kilku obrotach a po kilkunastu może mieć nudności i silne zawroty głowy. Tak więc nasze zachowanie, reakcje emocjonalne są również w pewien sposób warunkowane od integracji sensorycznej, od umiejętności nadania właściwego znaczenia, właściwej siły odbieranych wrażeń zmysłowych.

Po piąte

integracja sensoryczna to nauka różnicowania docierających do nas bodźców. Podczas wielu doświadczeń sensorycznych uczymy się właściwie dostrzegać podobieństwa i różnice między bodźcami sensorycznymi. Dzięki procesom sensorycznym nie tylko potrafimy rejestrować bodźce , dostosować ich siłę reakcji do bodźca ale również potrafimy wskazać, gdzie jest bodziec lub jaki jest to bodziec. Jakie są jego właściwości, czym się różni z innymi bodźcami z tego samego zmysłu. Dzięki tej umiejętności dziecko potrafi znaleźć różnice między podobnymi dźwiękami np. ą i om. Potrafi wyróżnić głoski jakie składają się na konkretny wyraz. To oczywiście nie tylko dotyczy słuchu ale również dotyku czy wzroku.

Po szóste

właściwie rozpoznane i opracowane bodźce sensoryczne w procesie integracji sensorycznej stanowią podłoże fundament wielu mechanizmów związanych z ruchem , postawą /równowagą/ , napięciem mięśni czy integracją odruchową. Mózg wykorzystuje właściwie opracowane w relacji do siebie i w kontekście do sytuacji bodźce sensoryczne do rozwoju i dystrybucji właściwego napięcia mięśni posturalnych w reakcji na siłę grawitacji. Dzięki właściwej integracji dziecko rozwija coraz sprawniejsza równowagę by chodzić skakać, biegać , jeździć rowerem być sprawnym w każdym z zadań ruchowych. Kształtowanie integracji wrażeń płynących z różnych zmysłów /głównie wzroku, propriocepcji, dotyku/ rozwija coraz większą zdolność do kierowania ruchem pod lub poza kontrolą wzrokową. Dziecko coraz sprawniej ubiera i rozbiera się, rysuje a potem pisze, gra w piłkę i jeździ rowerem. Nawet tak złożone umiejętności jak czytanie zależą w dużej mierze od właściwej integracji , która rozwinie odpowiednie zdolności okoruchowe czy utrzymanie właściwej postawy przy czytaniu zapieniającej np. stabilizację głowy.

Więcej o Integracji Sensorycznej można znaleźć w książce pt. Integracja Sensoryczna - Wprowadzenie do teorii, diagnozy i terapii wydawnictwa empis