Parametry terapii integracji sensorycznej cz. I - sala terapeutyczna

Moje osobiste przeszło dwudziestoletnie doświadczenia w zakresie terapii integracji sensorycznej wskazują na pewne zasadnicze pryncypia organizacji prowadzenia tej terapii. Dotyczą one zarówno sali do terapii, specjalistycznego sprzętu, organizacji terapii i właściwej częstotliwości ćwiczeń.

Terapia integracji sensorycznej wymaga właściwej sali o odpowiednich wymiarach wyposażonej w specjalistyczny sprzęt. Sprzęt do terapii integracji sensorycznej używany jest do wspomagania, modyfikowania albo przywracania funkcji w zaburzeniach integracji sensorycznej. Terapia integracji sensorycznej to zorganizowany proces, a nie chaotyczne na chybił trafił wybierane przez terapeutę zabawy z dzieckiem. Terapia integracji musi mieć swoje cele wyznaczone na podstawie wcześniej przeprowadzonej szczegółowej diagnozie ( o warunkach i sposobach diagnozy zaburzeń integracji sensorycznej w osobnym artykule). Terapia integracji sensorycznej nie ogranicza się tylko do zajęć na sali prowadzonych przez terapeutę ale musi być wzmocniona przez ćwiczenia domowe wykonywane przez rodziców ( ćwiczenia te mogą być wkomponowane w specjalnie przygotowaną dietę sensoryczną ale nie muszą). Wreszcie odpowiednio dobrana częstotliwość ćwiczeń zgodna z profilem sensorycznym dziecka ale też uwzględniająca możliwości organizacyjne rodziców i inne formy terapii czy dodatkowych zajęć.

I. Warunki brzegowe, które powinna spełniać sala do terapii integracji sensorycznej

Terapia integracji opiera się na ruchu i wymaga odpowiedniej przestrzeni. Zbyt mała nie zapewnia możliwości ruchu, zbyt duża prowadzi czasem do dezorganizacji. Badania na Uniwersytecie Florydy wskazały, że prowadzenie terapii było efektywniejsze gdy wymiary sali terapeutycznej były zbliżone do tych jakie proponowała J.Ayres. Również moje wieloletnie doświadczenia wskazują, że sala powinna mieć odpowiednią powierzchnię wystarczającą do wykorzystania sprzętu podwieszanego, zapewniającą swobodę ruchu. Sala jednak nie może być zbyt duża. Duże, wysokie sale  gdzie jednocześnie odbywają się zajęcia więcej niż jednego dziecka są absolutnie niewłaściwe,  szczególnie w terapii dzieci ze spektrum autyzmu, dzieci z AHDD, dzieci z zaburzeniami modulacji sensorycznej w szczególności nadwrażliwe słuchowo, czy wzrokowo. Pogłos, echo powstające w dużej sali jest pobudzające, a nadmiar przestrzeni i nagromadzonych rzeczy przestymuluje wzrokowo itd. Dziecko z takiej sali może wychodzić po terapii w gorszym stanie niż weszło co nie koniecznie uwidoczni się natychmiast, najczęściej dopiero po powrocie do domu. Zbyt duża sala zawsze stanowi duże niebezpieczeństwo, zawsze może się zdarzyć sytuacja w której terapeuta na jednym końcu sali przygotowuje ćwiczenie gdy w tym samym czasie dziecko na drugim końcu będzie buszowało poza kontrolą. Duża sala stanowi zawsze pokusę by jednocześnie prowadzić na niej dwa lub więcej zajęć co w wypadku terapii integracji sensorycznej jest niedopuszczalne.

Optymalna wielkość sali do terapii integracji sensorycznej powinna mieścić się w wymiarach między 24-35 metrów kwadratowych. W sal nie powinny znajdować się meble /typu biurko, krzesła inne/, które mogą stanowić dodatkowe zagrożenie dla bezpieczeństwa dziecka. Okna sali winny być zabezpieczone roletami ograniczającymi możliwość niekontrolowanego rozsypania się kawałków szkła w chwili zbicia szyby ale jednocześnie umożliwiające ograniczenie nadmiaru światła słonecznego.

II.Oświetlenie sali musi być takie by było dobrze tolerowane przez dzieci nadwrażliwe wzrokowo. Najlepiej jeśli jest to oświetlenie naturalne ale w naszej szerokości geograficznej szczególnie jesienią trzeba zastosować sztuczne oświetlenie. Nie wolno raczej stosować oświetlenia ze świetlówkami, które są szczególnie niewskazane przy nadwrażliwości wzrokowej ale również słuchowej bo wydają dźwięki na które źle reagują  nadwrażliwi słuchowo. Okazuje się, że najkorzystniejsze są klasyczne żarówki lub najnowsza generacja oświetlenia diodowego, którego widmo zbliżone jest do widma słonecznego.

III.Ściany w sali do terapii integracji sensorycznej powinny być pomalowane na neutralny, łagodny kolor, niedopuszczalne jest malowanie ich na wiele jaskrawych pobudzających kolorów. Cały sprzęt również nie powinien być przesadnie jaskrawy, nadmiernie kolorowy z ostrymi pobudzającymi barwami, multikolorowy /wiele kolorów w jednym sprzęcie/. 

IV.Sala  musi być wyposażona w różnorodny sprzęt szczególnie do stymulacji przedsionkowej, proprioceptywnej i dotykowej. Dr J.Ayres w jednym ze swoich wywiadów - zarejestrowanych w 1981r mówi „zmiana w terapii wykorzystywanego sprzętu przyczynia się do generalizacji efektów terapeutycznych i rozwoju reakcji adaptacyjnych”. W książce Sensory integration and the child” J.Ayres pisze „ Każde dziecko ma specyficzne potrzeby sensoryczne i te potrzeby się zmieniają więc terapia musi obejmować wiele możliwości do dostarczania bodźców sensorycznych i ruchu. Dlatego terapeuci dysponują dużą kolekcją sprzętu do huśtania, kręcenia się, toczenia się, wspinania się, skakania, jeżdżenia i innych przyrządów zapewniających ruch całego ciała. Mają też wiele rzeczy które dziecko może łapać, manipulować i rzucać. /.../ Jeśli dziecko jest zdolne do tego by samo wybierać sprzęt – wybiera jeśli nie to terapeuta prowadzi je do wyboru właściwego sprzętu.” /J.Ayres s.147-148. 1980/  

W terapii integracji sensorycznej nie wystarczy więc jedna „huśtawka”,  deskorolka, piłka i materac. To nie ta forma terapii.

Wykorzystywane urządzenia i sprzęt do terapii muszą być przede wszystkim bezpieczne. Bezpieczne dla dziecka i dla terapeuty. Urządzenia nie powinny mieć ostrych niezabezpieczonych krawędzi. Sprzęt musi być wykonany z bezpiecznych materiałów. Sprzęt nie tylko musi mieć właściwe parametry techniczne /tak jak sprzęt np. produkowany w EMPIS który ma certyfikaty sprzętu medycznego/ ale również parametry , które pozwolą na uzyskanie właściwych efektów terapeutycznych. Sprzęt do terapii na ile jest to możliwe może być wyłożony różnymi fakturami dotykowymi co jest zgodne z ideą integracji sensorycznej. Sala terapeutyczna powinna być wyposażona co najmniej w podstawowy sprzęt taki jak: deskorolka terapeutyczna, huśtawka terapeutyczna, "konik", "beczka", hamaki terapeutyczne, platforma podwieszana, piłki terapeutyczne, obręcze podwieszane, "helikopter", kołyski, deski rotacyjne, maglownica, zjeżdżalnia.

 V. W sali nie tylko ważny jest sprzęt podwieszany ale również to na czym jest zawieszany.

Pierwszy typ podwieszenia jest konstrukcją  wykonaną z zamkniętych stalowych lub aluminiowych profilów o dużej wytrzymałości. Pozwala na jednoczesne podwieszanie dwóch lub więcej urządzeń do terapii integracji sensorycznej. Podwieszenia powinny być wytwarzane na podstawie specjalnej dokumentacji technicznej /w wypadku Empisu jest ono opracowane przez konstruktora, pracownika Centrum Nauki Kopernik/  tak aby były stabilne i wytrzymałe na określone obciążenia.  Jest to wolno stojącą konstrukcją nie przytwierdzaną do podłogi, ścian czy sufitu. Boki i podstawa konstrukcji powinny być zabezpieczone by chronić przed urazami. Dobrze jeśli w podwiesiu w belkach pionowych znajdują się dodatkowe haki, które umożliwią terapeucie zawieszanie dodatkowych pomocy.

Drugi typ podwieszenia to konstrukcja wykonana z drewna / nosi nazwę SENSIS/. Ta drewniana konstrukcja systemu może być zarówno kwadratem jak i prostokątem. Dwie górne belki wyposażone są w wózki z hakami na prowadnicach z możliwością blokady. Dzięki temu terapeuta może w dowolnym miejscu ustawić hak i dopasować ustawienie do podwieszenia każdego dostępnego sprzętu SI. Jedna z górnych belek wyposażona jest w zamocowane na stałe haki co dodatkowo zwiększa możliwości zawieszania sprzętu. Konstrukcja ta nie jest mocowana do podłogi, ścian czy sufitu. Dzięki swym parametrom oraz wykorzystaniu przy produkcji tylko certyfikowanych materiałów ma gwarancję najwyższej jakości i bezpieczeństwa.

Stosowane w niektórych salach haki bezpośrednio wkręcane w sufit są bardzo niebezpieczne i mogą grozić poważnymi konsekwencjami. Nigdzie na świecie nie stosuje się obecnie takich rozwiązań. Zarówno w USA, w Wielkiej Brytanii, RPA, Japonii, Niemczech  jak i w Polsce używa się specjalnych konstrukcji do zawieszania sprzętu /przedstawionych powyżej/. Takie konstrukcje mają zwykle wyliczone dokładnie parametry dotyczące użytkowania i obciążeń. W wypadku stosowania zawieszeń na hakach w suficie nie można dokonać z pełną odpowiedzialnością takich wyliczeń stąd zwykle nie mają gwarancji. Terapeuci nie powinni stosować takich podwieszeń! Jeśli terapeuci stosują takie podwieszenia to rodzice powinni na to zwrócić szczególną uwagę gdyż narażają swoje dziecko na ogromne ryzyko.