|
Wiek dziecka |
Motoryka duża |
Motoryka precyzyjna dłoni i mowa |
|
10 miesiąc |
Kołysze się oparte na dłoniach i kolanach, raczkuje w sposób nieskoordynowany, siad prosty – siedzi swobodnie z prostymi plecami i luźno wyprostowanymi nogami, potrafi stać przez chwilę bez trzymania się podpory, stojąc w wózku lub w łóżeczku unosi jedną nogę, jakby chciało się z niego wydostać, siedzi dobrze na krześle przez kilka minut, chodzi trzymając się obiema rękami rąk osoby dorosłej. |
Dotyka różnych przedmiotów w pokoju, napotkanych podczas raczkowania, zamaszyście zamiata ręką przedmioty ze stołu, dotyka rękami lustro, w którym widzi swoje odbicie, uśmiecha się, stuka zabawką o lustro, na prośbę osoby dorosłej podaje zabawkę, ale nie chce jej wypuścić z ręki, wkłada palce do różnych otworów, bawi się ciągnąc zabawkę na sznurku tam i z powrotem, podnosi i zamyka pokrywkę schowka w wózku, nakrywkę torebki lub pudełka, kiedy protestuje, potrząsa przecząco głową, naśladuje ruchy osób dorosłych, dziecko naśladuje intonację wypowiedzi, pojawia się u niego dialog, który polega na naśladowaniu znanych mu sylab pod kątem dźwiękowym. Przy gaworzeniu usłyszeć można różne spółgłoski i samogłoski oraz wyraźne podwajanie sylab. Umiejętności naśladowania ruchów osób dorosłych odpowiada możliwości naśladowania intonacji wypowiedzi płynących z otoczenia. Chwyt pęsetowy – chwyta mały przedmiot wyprostowanym palcem wskazującym i przeciwstawnym kciukiem. |
|
11 miesiąc |
Raczkuje na rękach i kolanach z koordynacją skrzyżną, wykonuje przysiad z pomocą osoby dorosłej, trzymając się poręczy łóżka, schyla się i podnosi zabawkę, wyrzuca z łóżka zabawki i obserwuje je gdy spadają, w pozycji siedzącej obraca się wokół swojej osi, stąpa bokiem trzymając się stołu lub łóżeczka, chodzi – pchając przed sobą wózek obiema rękami. |
Bawi się przykrywką naczynia, podnosząc ją i nakładając z powrotem, bawi się różnymi przedmiotami, próbuje manipulować pudełkami – obraca je w rękach, stuka jednym o drugie, potrząsa, przekłada z miejsca na miejsce, niekiedy próbuje włożyć mniejsze do większego, energicznie odrzuca na bok serwetkę, pod którą w jego obecności ukryto zabawkę, potrząsa jednym lub dwoma dzwonkami i dzwoni, wskazuje palcem na odległy przedmiot, o który pyta osoba dorosła np. Gdzie jest miś? |
|
12 miesiąc |
Pełne raczkowanie, pełna równowaga w siadzie prostym, wstaje samo bez podpierania się i pomocy osób dorosłych, próbuje chodzić samo, bez podpory i pomocy osób dorosłych, chodzi wzdłuż mebli. |
Używa poprawnie kilku słów w różnych sytuacjach, między innymi przy oglądaniu książki z obrazkami: „hau”, „tiatia”, „fu fu” itp. Zna zastosowanie takich przedmiotów codziennego użytku jak grzebień, szczotka do butów, ołówek, łyżeczka i próbuje się nimi posługiwać, bawi się łyżeczką i kubkiem – manipulując nimi po swojemu, burzy wieżę z kostek zbudowaną przez dorosłego, wyjmuje kostki znajdujące się w kubełku, bierze do ręki trzecią kostkę, nie odrzucając dwóch już trzymanych, trzyma przez chwilę równocześnie trzy przedmioty, w tym dwa w jednej ręce, manipuluje zabawkami w różny sposób: wkłada jedne w drugie, wyjmuje je z powrotem, rozrzuca, szuka, stuka. Spełnia proste polecenie związane z codzienną pielęgnacją i zabawą np. otwórz buzię, wstań, daj mamie łyżeczkę itp. Tak trzyma ołówek i porusza nim, że potrafi zrobić ślad na papierze. Kształtują się pierwsze reakcje pokazywania przedmiotów lub części ciała po usłyszeniu ich nazwy, kojarzy również niektóre słowa z odpowiednią czynnością. |
Podsumowując – mowa to najbardziej precyzyjna umiejętność człowieka pod względem ruchowym. Jest ściśle związana z prawidłową budową układu kostnego, mięśniowego i nerwowego twarzoczaszki oraz układu oddechowego.
Nadrzędne znaczenie dla rozwoju mowy w aspekcie ruchowym mają czynności pokarmowe. Mowa rozwinęła się wtórnie do funkcji biologicznych związanych z jamą ustną. U człowieka nie występuje oddzielny układ, który byłby wykorzystywany tylko dla potrzeb artykulacji.
Istnieje bardzo silny związek między rozwojem ręki, a rozwojem mowy. Prawidłowo wykształcona funkcja ręki umożliwia i przyspiesza rozwój mowy. Obszary kory mózgowej, które odpowiadają za ruchy dłoni oraz okolicy orofacjalnej są duże oraz znajdują się blisko siebie, dlatego też stymulacja dłoni pobudza ośrodek w mózgu, który jest odpowiedzialny za ich funkcje percepcyjne i motoryczne oraz aktywizuje ruchowy ośrodek mowy. W rozwoju dużej motoryki ważne jest umiejętność kontrolowania i koordynacja dużych grup mięśni w obrębie tułowia, ramion, bioder, kończyn górnych i dolnych. Rozwój tych ruchowych umiejętności jest podstawą do pojawiania się złożonych funkcji, takich jak np. siadanie czy chodzenie. Rozwój drobnych umiejętności ruchowych przejawia się zdolnością do kontrolowania oraz koordynacji małych grup mięśni – warg, stawów żuchwowo-skroniowych, języka oraz palców rąk i nóg.
|
Wiek dziecka |
Motoryka duża |
Motoryka precyzyjna dłoni i mowa |
|
7 miesiąc |
Trzymając się poręczy, stoi kilka sekund, potem upada, podtrzymywane za ramiona stoi pewnie, trzymane za ramiona i podciągnięte powoli próbuje stąpać, wysuwając noga do przodu, chwieje się, podtrzymywane pod pachy lub za ramiona wesoło podryguje w miejscu, uginając nogi, pełza w kółko – faza przejściowa poprzedzająca raczkowanie, siada – podciągnięte za jedno ramię, siedzi samo ale jeszcze nie pewnie, w ułożeniu na plecach bawi się swoimi nóżkami – koordynacja ręka–stopa. |
Trwa gaworzenie, ruchy palców podczas ujmowania przedmiotów są harmonijne oraz bardziej precyzyjne. Umie pić z kubka trzymanego przez osobę dorosłą, w pozycji na plecach podciąga obiema rękami nogę do twarzy i ogląda ją lub wkłada nogi do ust, chwyta wszystko co znajduje się w zasięgu jego ręki, poruszając się przy tym całym ciałem, przekłada przedmiot z jednej ręki do drugiej, aby uwolnić rękę do pochwycenia następnego podawanego mu przedmiotu, stuka zabawkami o stół lub o deskę wspartą na krawędziach łóżeczka. |
|
8 miesiąc |
Wstaje pociągnięte za ręce, próbuje stąpać bokiem, trzymając się poręczy łóżeczka, w wózku lub koszu samo siada z pozycji leżącej, opierając się rękami o krawędzie wózka lub kosza, z położenia na plecach samo podciąga się do góry na podanych mu palcach, siedzi samo przynajmniej przez 5 sekund z podparciem z przodu. |
Trzyma w obu rękach po jednym przedmiocie i stuka jednym o drugi, nie mogąc dosięgnąć pierścienia leżącego na stole, ciągnie za sznur przywiązany do niego. Raczkuje opierając się na rękach i kolanach, chwyta rączką podawany mu biszkopt, je biszkopt trzymając go w rączce, śledzi przedmiot, który mu wypadł na posłanie i stara się go podnieść, stosuje coraz częściej chwyt nożycowy – przeciwstawia paluch wszystkim pozostałym – pozwala dziecku na utrzymanie stosunkowo małego przedmiotu. Wpatruje się uważnie w swoje odbicie w lustrze oraz w osobę dorosłą słuchając jej mowy, dużo gaworzy, powtarzając wielokrotnie sylaby: ma-ma-ma, ta-ta-ta, na-na-na, wa-wa-wa, itp., wraz z pojawieniem się umiejętności manipulowania przedmiotami, pojawia się „manipulacja” głoskami, powtarzanie sekwencji ruchów dłoni wiążą się z budowaniem łańcuchów sylabowych.
|
|
9 miesiąc |
Siedzi bez podpierania się i manipuluje przedmiotem, wstaje samo i stoi, trzymając się krawędzi wózka lub poręczy łóżka, ale siada ciężko z tej pozycji, trzymane za ręce, potrafi wykonać kilka kroków, pełza jak foka. |
Rozumie i chętnie wykonuje proste polecenia – zrób kosi kosi, podaj rączkę, natarczywie gaworzy, domagając się od dorosłych zwrócenia na siebie uwagi, ściąga z głowy kapelusz lub czapkę zasłaniającą mu oczy, słucha uważnie tykania zegarka przyłożonego mu do ucha, zaczyna stosować w ujmowaniu drobnych przedmiotów chwyt pęsetowy – polegający na przeciwstawieniu kciuka palcowi wskazującemu, chwyta za rękę przy podawaniu mu do ust smakołyku lub pomaga trzymać kubek przy piciu, szuka oczyma przedmiotu, o który pyta osoba dorosła np. gdzie jest lala? (przedmiot powinien się znajdować w polu widzenia), unosi kołderkę pod którą ukryto w jego obecności przedmiot i znajduje go, celowo upuszcza przedmiot, wyraźne podwajanie sylab. |
|
Wiek dziecka |
Motoryka duża |
Motoryka precyzyjna dłoni i mowa |
|
4 miesiąc |
W pozycji na brzuszku unosi wysoko głowę, opierając klatkę piersiową na przedramionach, podtrzymywane pod pachy w pozycji pionowej opiera się lekko na nóżkach wyprostowanych w kolanach, w pozycji na plecach unosi głowę i pręży się w sobie, gdy je biorą na ręce, w pozycji pionowej trzyma głowę prosto i pewnie, podczas próby trakcyjnej uniesienie głowy i lekko zgiętych nóg, przy dotykaniu podłoża naprzemiennie zgina i prostuje kończyny w kolanach i stawach skokowych. |
Przerywa ssanie i odwraca głowę w kierunku dźwięku, chwyta całą dłonią przedmiot podany mu do ręki i trzyma go przez kilkanaście sekund, potem wkłada go do ust – koordynacja ręka–usta lub wypuszcza go z ręki i traci z nim kontakt, stawia opór gdy dorośli odbierają mu przedmiot trzymany w ręku, wypuszcza z ręki klocek, gdy mu podać do drugiej ręki inny klocek, w chwilach dobrego nastroju śmieje się głośno i radośnie, obmacuje kołderkę obiema rękami, bawi się palcami własnych rąk i śledzi ich ruchy, pojawiają się głoski szczelinowe – podobne do w, okrzyki radości. |
|
5 miesiąc |
W pozycji na plecach unosi głowę i barki, trzymane za rączki samo próbuje unieść się do pozycji siedzącej, a podciągnięte siada, w pozycji na plecach unosi nogi do góry, zgina je i wyprostowuje, w pozycji na plecach wykonuje mostek, śledząc ruch przedmiotu nad głową, przerywa podparcie na przedramionach przez oderwanie ramion od podłoża przy powtarzających się ruchach wyprostnych uniesionych nóg – „pływanie”. |
W pozycji na brzuszku trzyma wysoko głowę i w tym położeniu śledzi ruch przedmiotu przesuwanego przed jego oczami, przestaje płakać słysząc z bliskiej odległości dźwięki instrumentu, śpiew lub pieszczotliwą mowę matki, w kontakcie z matką próbuje gaworzyć, powtarzając przeciągłe i gardłowo gaaaa, łłłłłłłłł, yłłłłł, ełłłłł, chwyta przedmiot, stosując chwyt małpki (nakładkowy) – polega on na tym, że dziecko próbuje złapać przedmiot od góry całą dłonią tak jakby chciało nałożyć ją na przedmiot i przygląda mu się, spycha rączką kartkę papieru położoną mu na twarzy. |
|
6 miesiąc |
Siedzi trzymając się poręczy łózka, z pozycji na plecach przewraca się na brzuszek, z pozycji na brzuszku przewraca się na plecy, w pozycji na plecach bawi się palcami swoich nóg, w pozycji na brzuszku podnosi wysoko głowę i tułów, opierając się na wyprostowanych ramionach, podtrzymywane pod pachy stoi mocno na nogach wyprostowanych w kolanach i stawach biodrowych, próbuje stąpać, zginając przeważnie jedną nogę. |
Obmacuje raczkami powierzchnię stołu, trzyma w obu rękach po jednym przedmiocie jednocześnie i ogląda je lub wkłada do ust. Energicznie szeleści papierem i rozdziera go na kawałki, w pozycji na plecach wyciąga rączki do osoby dorosłej, oczekując wzięcia na ręce, siada w pozycji na plecach, trzymając się mocno palców osoby dorosłej, je z łyżki. Chwyt dłoniowy – całą powierzchnią dłoni i wyprostowanym kciukiem, jest on bardziej zaawansowany ponieważ dziecko uruchamia staw łokciowy w celu nakierowania ręki na przedmiot i podniesienia go. Chwyta go czterema palcami (z wyłączeniem kciuka). Brak kciuka ułatwia w tym wypadku chwyt. Pozwala on także na sprawne manipulowanie przedmiotami jedną ręką (uderzanie, potrząsanie, zgniatanie itp.). Gaworzenie – szeregowanie rozmaitych wyraźnych sylab ze zmianą siły dźwięku i wysokości tonu. Jest ona odruchem warunkowym i wyraźnym treningiem słuchu. |
|
Wiek dziecka |
Motoryka duża |
Motoryka precyzyjna dłoni i mowa |
|
Noworodek |
Obraca głowę z położenia środkowego w bok, kończyny w całkowitym ułożeniu zgięciowym, odruchowe ruchy pełzające, głowa ułożona na boku, bez preferowania żadnej ze stron, wymachuje nóżkami naprzemiennie, kilkakrotnie unosi głowę w pozycji siedzącej z przodu i utrzymuje ją przez 1 sekundę, przy podnoszeniu ciężaru ciała – chód automatyczny. |
Noworodek zorientowany jest przede wszystkim w kierunku wewnętrznego świata sensorycznego jamy ustnej, krtani i gardła. Zaspokaja swoje potrzeby związane z odżywianiem i oddychaniem – te czynności są fundamentem, na których rozwijają się bardziej złożone czynności do wytwarzania dźwięków mowy. Krzyk przy odczuciach niezadowolenia, energiczne ssanie, bardzo widoczny mocny odruch chwytny. |
|
1-2 miesiąc |
Podczas czuwania w pozycji na plecach przyjmuje asymetryczne położenie ciała, w pozycji na brzuszku przyjmuje pozycję embrionalną, porusza się niespokojnie całym ciałem, gdy mu się nakryje twarz chusteczką, wyraźnie pręży nóżki, gdy mu się rytmicznie naciska na stopy, w pozycji pionowej głowa chwieje się i opada do przodu, w pozycji na brzuszku ledwo unosi na moment głowę nad posłaniem i zaraz ją opuszcza, w pozycji na brzuszku podciąga pod siebie nogi, ale rozchyla stopy i unosi miednicę – stopniowy zanik postawy embrionalnej. |
Zanika odruch chwytny (zbyt długo utrzymujący się ogranicza sprawność i aktywność manipulacyjną dziecka, może zaburzać wyraźną artykulację), dłonie dziecka stają się częściej lekko otwarte, przez moment słucha brzęczącej zabawki – koncentracja słuchowa, kieruje na moment wzrok w stronę wolno poruszającego się atrakcyjnego przedmiotu – koncentracja wzrokowa, wykonuje chaotyczne ruchy rękami i nogami, pojawia się krzyk, zaciska dłonie wokół palców osoby dorosłej, w 5-6 tygodniu pojawia się po raz pierwszy reakcja ożywienia – uśmiech i wesołe poruszenie na widok i przyjazny głos pochylającej się nad dzieckiem mamy, tylko przez moment trzyma przedmiot włożony do ręki, potem go wypuszcza, samogłoski między a i e, często połączone z h /e,a,ehe, he/. Przez ssanie, przełykanie, płacząc dziecko nabywa doświadczenia w kontrolowaniu przepływającego przez usta i nos powietrza. |
|
3 miesiąc |
W pozycji na brzuszku leży z rozluźnionymi mięśniami, z lekko zgiętymi nogami – żabka, z nisko opuszczoną miednicą, z luźno położonymi obok głowy rękami, w pozycji na brzuszku, również potrafi unieść głowę na wysokość kilku centymetrów, w pozycji pionowej trzyma głowę prosto co najmniej przez kilkanaście sekund, podtrzymywane pod pachy w pozycji pionowej opiera się lekko na nóżkach, które się nieco uginają w kolanach i w stawach biodrowych, siedzi podparte wokół poduszkami. |
Przysłuchuje się dźwiękom mowy osoby dorosłej, na widok i głos matki grucha radośnie, na widok i głos nieznanych ludzi zaciekawiony i pojawia się odruch badawczy, trąca jedną ręką przedmioty zawieszone na nitce rozciągniętej w łóżeczku nad jego głową, żywo skręca głowę w kierunku brzęczącej zabawki i szuka jej wzrokiem, jak jest w dobrym nastroju głuży – wymawia pierwotne dźwięki: głłł, głhh, ghyyy – jest to wczesna faza gaworzenia, pierwsze łańcuchy sylabowe, trzyma bez zainteresowania przedmiot włożony mu do ręki, po kilku sekundach wypuszcza go, bawi się palcami własnych rąk, nie śledząc ich ruchów. |
Mowa i motoryka precyzyjna (precyzyjne ruchy dłoni i palców oraz funkcja manipulacyjna dłoni pod kontrolą wzroku), to funkcje wyższych czynności mózgowych, które są ze sobą mocno powiązane. Zakłada się, że uzyskanie w wyniku ewolucji przez człowieka postawy wyprostnej, spowodowało uwolnienie ręki, a to umożliwiło jej rozwój i nabycie umiejętności manipulacyjnych, w tym wykonywanie licznych precyzyjnych ruchów. Gesty oraz najprostsze dźwięki zastąpione zostały mową. Usprawnienie ręki wpłynęło na rozwój tych samych ośrodków w korze mózgowej, które kierują też ruchami warg, języka i krtani.Wykształcenie prawidłowej funkcji ręki umożliwia i przyspiesza rozwój mowy, a samo mówienie jest ściśle związane z motoryką. Rozwój motoryki precyzyjnej dłoni wpisany jest w całościowy rozwój psychomotoryczny dziecka.Mowa jest wyższą funkcją psychiczną, w której motoryka pierwotna i motoryka wyuczona oraz myślenie zostają zintegrowane. Dla rozwoju mowy kluczowa jest w pierwszej kolejności integracja motoryki ustno-twarzowej. Motoryka ustno-twarzowa w okresie niemowlęcym wpływa na kształtowanie się komunikacji. Dlatego bardzo ważne jest prawidłowe funkcjonowanie oraz odpowiednia integracja odruchów i reakcji:
Opóźnienie integracji wczesnej motoryki ustno-twarzowej objawia się impulsywnymi lub osłabionymi ruchami w obszarze jamy ustnej i twarzy. Wystąpi wtedy brak synchronizacji ssanie-połykanie-oddychanie, nieprawidłowościami w połykaniu, gryzieniu, żuciu czy wreszcie trudnościami artykulacyjnymi. Kształtowanie się motoryki precyzyjnej jest procesem złożonym i skomplikowanym i zaczyna się już w okresie życia płodowego. Prawidłowy rozwój dziecka w wyniku, którego funkcje aparatu mowy doskonalą się i precyzują stanowi podstawę formowania się innych wyższych czynności.
U rocznego dziecka wzrasta harmonia ruchów żuchwy oraz obserwuje się samodzielne ruchy języka i warg. Narząd artykulacyjny jamy ustnej stanowi ruchomy układ, który staje się prekursorem wytwarzania dźwięków mowy artykulacyjnej. W wieku 18-24 miesiąca dziecko wykazuje niezależne ruchy żuchwy od ruchów języka. Podczas gryzienia i żucia można obserwować kontrolowany i stopniowy ruch żuchwy, a język porusza się na boki, przechodząc przez linię środkową. Rozwój dojrzałych wzorców odżywiania w 1 roku życia dziecka przebiega równolegle do pojawienia się motorycznej kontroli mowy.
Dziecko spożywając pokarmy angażuje do pracy wargi, język, policzki, żuchwę podczas wykonywania tych czynności uczy się stopniowo rozwijać coraz bardziej skomplikowane wzorce ruchowe, które będzie wykorzystywało do artykulacji dźwięków mowy. W rozwoju motorycznym całego ciała chodzi o to aby uzyskać, niezależność ruchową poszczególnych jego części oraz ich wzajemnej koordynacji. Aby u dziecka w pierwszym roku życia prawidłowo rozwinęło się gryzienie, żucie i połykanie oraz mowa mogła rozwijać się w prawidłowy sposób, ważne aby nie tylko ośrodki odpowiedzialne za mowę w mózgu działały prawidłowo, ale również mięśnie mimiczne twarzy, które zawiadują mimiką twarzy muszą działać prawidłowo. Koordynacja kompleksu ustno-twarzowego z resztą ciała stanowi podstawę artykulacji, więc niezbędnym aspektem jest także prawidłowy rozwój ruchowy motoryki dużej i małej.Trudności ruchowe w obrębie funkcji fizjologicznych – jedzenie i picie jak i również nieprawidłowości ruchowe w obrębie całego ciała będą powodowały u dziecka w pierwszym roku życia opóźnienie w rozwoju mowy.
W najbliższych artykułach publikowane będą korelację między rozwojem motoryki dużej a kształtowaniem się motoryki precyzyjnej (ręka i mowa), w poszczególnych etapach rozwoju.
Korelację między rozwojem motoryki dużej, a kształtowanie się motoryki precyzyjnej u niemowląt w róznym wieku w kolejnych artykułach